Gerard Spong, NRC Handelsblad, 16 juni 2022
Rechtsstaat. Dat een advocaat, die de belangen van het Russische Yukos verdedigde, lid is geworden van de Hoge Raad kan goed door de beugel, meent Gerard Spong. Het is zelfs een zegen.
Rond de benoeming begin deze maand van Alexander van der Voort Maarschalk als raadsheer bij de Hoge Raad is wat deining ontstaan. Deze benoeming zou pikant zijn omdat hij volgens Follow the Money jarenlang een Kremlin-advocaat was. In die hoedanigheid zou hij de belangen van de Russische Federatie in een geruchtmakende procedure rondom olieconcern Yukos hebben gediend. Yukos was onderdeel van het Russische staatsbedrijf Rosneft.
Dat van der Voort Maarschalk jarenlang „mensenrechtenschenders in het Kremlin” bijstond, zoals het BNNVARA-blog Joop schreef, was, aldus Follow the Money, voor het kabinet geen bezwaar akkoord te gaan met zijn benoeming. NRC-columnist Folkert Jensma noteerde over die benoeming: „Is dat nu een subliem voorbeeld van de institutioneel correcte blindheid van Vrouwe Justitia? Of juist van totale naïviteit én gebrek aan moreel kompas bij letterlijk alle betrokkenen?”
De Grondwet bepaalt dat de leden (raadsheren) van de Hoge Raad der Nederlanden worden benoemd uit de voordracht van deze personen, opgemaakt door de Tweede Kamer. Zelden of nooit wordt daarvan afgeweken. Als er een vacature van raadsheer is, biedt de Hoge Raad een aanbeveling van zes personen aan de Tweede Kamer aan. Die maakt daaruit een voordracht op van drie personen, die aan de regering wordt aangeboden. Deze aanbevelingslijst wordt (vrijwel) altijd gevolgd.
Coöptatie
Sinds 1945 is dat één keer niet gebeurd, en wel in 1955. De aanbeveling als eerste op de lijst van mr. J.H.H. Hülsmann werd toen tot tweemaal toe niet gevolgd. De procedure wordt ook wel een coöptatieprocedure genoemd, omdat de Hoge Raad zelf zo’n belangrijke rol in de benoeming vervult. Erkend kan worden dat het een tamelijk ondoorzichtige procedure is.
Voordat er met betrekking tot een benoeming echter ‘witte rook’ wordt geproduceerd, heeft een kritische, juridische en politieke toetsing plaatsgehad. Hieraan doet niet af dat de gewoonte is ontstaan dat de Tweede Kamer de eerste drie personen van de aanbeveling in zijn geheel overneemt. We hebben gelukkig hier geen Amerikaanse toestanden gehad. Maar wat de politieke toetsing betreft, valt te denken aan de bezwaren die Geert Wilders destijds tegen de benoeming van Ybo Buruma had. Zijn bezwaren hebben, zoals bekend, geen weerklank gevonden.
Een benoeming tot raadsheer in de Hoge Raad geldt verder als eervol. Slechts juristen van zeer hoog niveau komen daarvoor in aanmerking.
De ophef rondom de benoeming van Alexander van der Voort Maarschalk snijdt verder om een aantal redenen geen hout. Zo wordt met de term ‘Kremlin-advocaat’ kennelijk ‘Poetin-advocaat’ bedoeld, alsof dat iets besmettelijks en weerzinwekkend is. Met name lijkt dit het geval te zijn door de opmerking dat Van der Voort Maarschalk jarenlang de mensenrechtenschenders in het Kremlin bijstond. Vervolgens komt er nog een politieke schimpscheut met de opmerking dat dit voor het kabinet geen bezwaar was.
Dat Van der Voort Maarschalk jarenlang Poetins belangen diende maakt hem niet per definitie ongeschikt of minder geschikt als raadsheer in de Hoge Raad. Een advocaat is juridisch hulpverlener, juridisch adviseur en vertrouwenspersoon. Hij dient zijn cliënt genoegzaam en tijdig te informeren, te waarschuwen en duidelijkheid te scheppen omtrent de kansen en risico’s en de kosten van zijn optreden. Die positie betekent dat hij bij alles wat hij doet het belang van zijn cliënt voorop dient te stellen. Daarbij moet zijn professionele onafhankelijkheid onverminderd blijven.
Van der Voort Maarschalk hebben wij voor zover bekend tot dusver niet kunnen betrappen op sympathieën voor de heer Poetin
Volgens de Gedragsregels van de Orde van Advocaten moet de advocaat zich bij een onoverbrugbaar meningsverschil omtrent de verdediging terugtrekken. Deze onafhankelijkheid brengt mee dat een advocaat in beginsel niet vereenzelvigd kan en mag worden met zijn cliënt. Zo kan een strafadvocaat in een moordzaak, een zedenzaak of terrorismezaak – om maar een greep te doen – de daad van zijn cliënt niet aangerekend worden, tenzij de betrokken advocaat openlijk zijn al dan niet ideologische getinte waardering voor zijn cliënt kenbaar heeft gemaakt. Dat gebeurt wel eens en daar is op zich niets mis mee. Dan weet een ieder tenminste uit welke hoek de wind waait.
Van der Voort Maarschalk hebben wij voor zover bekend tot dusver niet kunnen betrappen op sympathieën voor zijn cliënt, de heer Poetin of wie dan ook in het Kremlin.
Overigens was de status van ‘mensenrechtenschender’ in de historie van de Hoge Raad tot dusver geen reden om diens advocaat buiten de poorten van de Hoge Raad te houden. Te denken valt aan mijn erudiete, vlijmscherpe patroon en cassatie-opleider, Peter Mout. Hij heeft Pieter Menten – over mensenrechtenschenders gesproken – in 1978 als raadsman in cassatie bijgestaan. Zonder enige ophef is hij daarna tot raadsheer in de Hoge Raad benoemd.
Binnenkort moet verder naar verluidt de Hoge Raad oordelen over de zaak die de voormalige aandeelhouders van Yukos hebben aangespannen tegen de Russische Federatie. Naar verwachting zal Van der Voort Maarschalk niet bij de berechting van deze zaak worden betrokken. En voor zover hij wel in de samenstelling van de Hoge Raad opgenomen zou zijn, dan staat nog altijd een wrakingsprocedure open om tegenwicht te bieden. Zo zit onze rechtsstaat nu eenmaal in elkaar. Er is dan ook geen enkele reden voor een motie van wantrouwen over het functioneren van de Hoge Raad in deze zaak.
Het is wel een zaak die vanwege de door Poetin aangevangen oorlog in Oekraïne zonder enige twijfel de kwalificatie ‘pikant’ verdient. Tal van hoogwaardigheidsbekleders hebben zich immers door Poetin een rad voor ogen laten draaien omtrent zijn werkelijke, kwaadaardige geopolitieke aspiraties. Door Van de Voort Maarschalk niet als raadsheer te laten meebeslissen in de Yukos-zaak doet zich uiteraard een prachtige gelegenheid voor om Poetin een lesje over rechtsstaat en eerlijk proces te leren. De benoeming van Van der Voort Maarschalk is zo bezien een zegen.