Gerard Spong, NRC Handelsblad, 10 februari 2022
Volgens de advocaat van Abdoel L. verhindert de Surinaamse Amnestiewet dat zijn cliënt in Nederland kan worden berecht voor oorlogsmisdaden in Suriname. Lariekoek, meent Gerard Spong.
Onlangs deed de Rechtbank Den Haag een opmerkelijke uitspraak in de zaak van Abdoel L., een voormalig militair in het leger van Bouterse. Abdoel wordt beschuldigd van oorlogsmisdrijven die hij in juni 1987 tijdens de Binnelandse Oorlog zou hebben gepleegd. Op een verweer van Abdoels advocaat, Gerald Roethof, waarin een beroep werd gedaan op de Surinaamse Amnestiewet 1989 die ziet op de binnenlandse oorlog, besliste de rechtbank dat amnestieregelingen „alleen in uitzonderlijke gevallen” aan een vervolging door het Openbaar Ministerie in Nederland in de weg kunnen staan.
Deze intrigerende overweging roept de vraag op welke gevallen de rechtbank hierbij op het oog heeft. De wet die de Nederlandse rechtspraak over internationale misdrijven zoals oorlogsmisdrijven regelt zegt immers niet hoe de rechter om moet gaan met nationale amnestieregelingen, terwijl ook het statuut van het Internationaal Strafhof om de hete brei van amnestieregelingen heen draait en dus geen leidraad biedt.
Wat Suriname betreft moet echter worden bedacht dat het Constitutioneel Hof van Suriname vorig jaar een wet uit 2012 die de Amnestiewet 1989 uitbreidde naar de Decembermoorden in strijd heeft geoordeeld met diverse grond- en mensenrechten, waaronder het recht op leven. Dat oordeel had de onverbindendheid en intrekking van die wet uit 2012 tot gevolg.
Integrale samenhang
Weliswaar was de oorspronkelijke Amnestiewet 1989 zelf niet aan het Constitutioneel Hof voorgelegd, maar het hof stipte wel de integrale samenhang tussen de wet uit 2012 en de Amnestiewet 1989 aan, terwijl uit zijn oordeel kan worden afgeleid dat de Amnestiewet 1989 zeer waarschijnlijk hetzelfde lot beschoren zal zijn mocht die aan het hof worden voorgelegd.
Diverse amnestiewetten in Zuid-Amerika zijn al in strijd geoordeeld met de mensenrechten
Het Constitutioneel Hof omarmt in zijn uitspraak expliciet de rechtspraak van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens (IAHRM) waarin sinds 2001 diverse Zuid-Amerikaanse amnestiewetten (onder andere die van Peru en Chili) in strijd zijn geoordeeld met de mensenrechten. Daar komt bij dat het IAHRM ook uitspraken over Suriname heeft gedaan.
Zo heeft het Suriname in 2005 bevolen de daders van de executies in Moiwana – een ander bloedbad uit de binnenlandse oorlog (1986) – te identificeren, te vervolgen en te bestraffen, waarbij het uitdrukkelijk heeft bepaald dat nationale amnestiewetten daaraan niet in de weg mogen staan. Het IAHRM heeft 39 Moiwana-slachtoffers geïdentificeerd, onder wie kinderen, vrouwen en ouderen. In 2007, 2010 en 2018 heeft het IAHRM dit bevel herhaald.
Voor zover de rechtbank Den Haag met haar „uitzonderlijke gevallen” zou hebben willen refereren aan de opmerkelijke overweging van het Surinaamse Constitutioneel Hof die inhoudt dat strijdigheid met de Grondwet en mensenrechtenverdragen alleen gerechtvaardigd zou zijn als aan de wijziging van de Amnestiewet 1989 een „dringend algemeen belang” ten grondslag zou hebben gelegen, verdient aandacht dat voor deze overweging geen enkel aanknopingspunt in het Surinaamse nationale recht of in de mensenrechtenverdragen kan worden gevonden.
Deze overweging, die inmiddels door gezaghebbende juristen als Hugo Fernandes Mendes zeer kritisch is onthaald, staat haaks op de overige inhoud van het oordeel van het hof en is juridisch ook niet onderbouwd. Het heeft er daarom alle schijn van dat dit „dringend algemeen belang” niet zozeer is voortgekomen uit rechtsopvattingen als wel uit politieke compromissen tussen de leden van het Constitutioneel Hof.
Tegen deze achtergrond doet de rechtbank Den Haag er goed aan voorbij te gaan aan de Surinaamse Amnestiewet 1989 en deze bij te zetten op de vuilnisbelt voor juridisch grofvuil uit de twintigste eeuw.
Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 14 februari 2022